רחל אױערבאַך פֿאַרנעמט אַ חשובֿ אָרט אינעם „קאַנאָן” פֿון דער חורבן־ליטעראַטור און געשיכטע. אָבער אײנער פֿון די װיכטיקסטע טעקסטן אירע, דאָס טאָגבוך, װאָס זי האָט געפֿירט אין דער װאַרשעװער געטאָ צװישן אױגוסט 1941 און יולי 1942, איז ביז לעצטנס ניט געװען צוטריטלעך. אמת, פֿראַגמענטן פֿונעם דאָזיקן דאָקומענט האָט מען יאָ פֿאַרעפֿנטלעכט אין פֿאַרשידענע פּובליקאַציעס. זי אַלײן האָט זײ גענוצט אין אירע אײגענע שריפֿטן.
די ערשטע פֿולע פּובליקאַציע אױף פּױליש, לױטן כּתבֿ־יד, װאָס געפֿינט זיך אינעם װאַרשעװער ייִדישן היסטאָרישן אינסטיטוט, איז אַרױס ערשט אין 2012. הײַיאָר איז דערשינען אַ נײַע אױפֿלאַגע, װאָס נעמט אַרײַן עטלעכע אַנדערע דאָקומענטן: די זאַמלונג טראָגט דעם טיטל „רחל אויערבאַך. כּתבֿים פֿון דער װאַרשעװער געטאָ”, אונטער דער רעדאַקציע פֿון ד״ר קאַראָלינאַ שימאַניאַק.
די נײַע פּובליקאַציע פֿון אױערבאַכס געטאָ־טאָגבוך באַזירט זיך אױף זײער אַ זאָרגזאַמער לעקטור פֿונעם האַנט־געשריבענעם מקור. דאָס איז ניט סתּם אַ פּראָפֿעסיאָנעלער רעדאַקטאָרישער אױפֿטו, נאָר אַ בולטע דעקלאַראַציע פֿון אַ מעטאָדאָלאָגישן פּרינציפּ פֿון דער רעדאַקטאָרן. שימאַניאַק דערקלערט איר צוגאַנג אין דער הקדמה: „בײַם צוגרײטן די דאָזיקע אױסגאַבע האָב איך זיך קודם־כּל געסטאַרעט צו באַזירן זיך אױף דעם מקור. ערשט װען עס איז ניט געװען מעגלעך עפּעס פֿונאַנדערצוקלײַבן, האָב איך זיך פֿאָרזיכטיק געװענדט צו אַנדערע נוסחאָות.”
די דאָזיקע באַמערקונג איז פֿאַרקניפּט מיט אַ טיפֿערער מעטאָדאָלאָגישער קשיא. װאָס איז װיכטיקער פֿאַר אַ פֿאָרשער: דעם מחברס אײגענער װילן, װאָס דריקט זיך אױס אין רעדאַקטאָרישע ענדערונגען, אַלײן געמאַכט אין די שפּעטערע אױפֿלאַגעס, אָדער דער סאַמע אָריגינעלער מקור װי ער איז? שימאַניאַק לײזט די דאָזיקע קשיא גאַנץ קלאָר. פֿאַר איר איז דער מקור־טעקסט װערטפֿול, װי אַ ממשותדיקער „יש”, מיט דער גאַנצער מאַטעריעלער און טעקסטועלער „ניט־שלימותדיקײט” זײַנער.
דער ענין פֿון „שלימותדיקײט” איז זײער חשובֿ און סענסיטיװ דװקא פֿאַר די חורבן־פֿאָרשונגען. אַ סך פֿון די פּובליקירטע דאָקומענטאַלע גבֿית־עדותן, װאָס שטאַמען פֿון די פֿריִערע צײַטן, בפֿרט יענע, װעלכע זײַנען דערשינען גלײַך נאָך דער מלחמה, זײַנען אַזױ אָדער אַנדערש „פֿאַרשענערט און פֿאַרבעסערט” דורך די רעדאַקטאָרן, און אַפֿילו דורך די מחברים אַלײן. דערצו זײַנען געווען עטלעכע סיבות: צומאָל האָט מען געװאָלט פֿאַרבאַהאַלטן געװיסע „ניט שײנע” מאָמענטן; צומאָל, בפֿרט אין די קאָמוניסטישע לענדער, האָט מען געדאַרפֿט צופּאַסן פֿאַקטן צו דער אידעאָלאָגיע; און צומאָל האָט מען געװאָלט מאַכן דעם טעקסט מער „ליטעראַריש”. ניט זעלטן האָט מען פּשוט ניט געקאָנט ריכטיק איבערלײענען אַ שװערן האַנט־כּתבֿ. שימאַניאַק באַמערקט, אַז די נײַע טעכנישע מכשירים קאָנען אָפֿט קומען צונוץ בײַם דעשיפֿרירן ניט־קלאָרע פֿראַגמענטן, אַפֿילו די װערטער, װאָס דער מחבר האָט זיי אַלײן אױסגעמעקט.
Read more: http://yiddish.forward.com/articles/198875/ghetto-writings-of-rachel-auerbach/?p=all#ixzz4HzkcWGMZ
