עס איז אים, אַפּנים, באַשערט געווען צו בלײַבן אויף שטענדיק אין דער ערד פֿון זײַן היים, אַוועקטראָגנדיק מיט זיך אין דער אייביקייט דעם שענסטן חלום זײַנעם — זיך באַזעצן און דערציִען זײַנע קינדער אין ארץ־ישׂראל.
„פֿון מײַן היים” און „אונדזער לאַנד” — אַזוי הייסן זײַנע צוויי גרונטביכער, אַרויסגעלאָזט אין קעשענעוו אין 1936 און אין 1938.
אין ערשטן בוך זײַנען אַרײַן זײַנע דערציילונגען, אָנגעשריבן אין פֿאַרשיידענע יאָרן, און אַלע זײַנען זיי געווידמעט דעם שטח צווישן פּרוט און נעסטער, מיטן נאָמען בעסאַראַביע. דאָרט איז די ייִדן דערלויבט געווען צו פֿלאַנצן ווײַנגערטנער און סעדער, פּאַשען שאָף און רינדער; דאָרט איז די ייִדישע יוגנט באַגײַסטערט געווען חלוציש און אָנגעשטעקט מיט „לינקע” טרוימען.
וועגן די דאָזיקע מיטצײַטלער זײַנע, בעסאַראַבער ייִנגלעך און מיידלעך, וועלכע האָבן פֿאַרלאָזט זייער אַלטע היים און זיך געלאָזט צו פֿאַרווירקלעכן דעם חלום וועגן אַן אייגן לאַנד, איז ראָזענטאַלס צווייט בוך.
„מײַן היים” און „אונדזער לאַנד” זײַנען צוויי יסודותדיקע טיילן פֿון זײַן לעבן און שאַפֿן; צוויי וועלטן, וואָס האָבן זיך סײַ אָרגאַניש צונויפֿגעפֿלאָכטן, סײַ געקומען צווישן זיך אין סתּירות.
זײַן היים און משפּחה — אַ ייִחוסדיקע און אַן אָרעמע. צום ייִחוס האָט געהערט דער באַקאַנטער תּלמיד־חכם צבֿי אַשכּנז. שפּעטער, ווען דער סטודענט פֿונעם אָדעסער אוניווערסיטעט, זלמן ראָזענטאַל, האָט אָפּגעדרוקט אין מרדכי ספּעקטאָרס „אונדזער לעבן” זײַן ערשטע דערציילונג „מאָנאָלאָג פֿון אַ שוויגער”, האָט ער זי אונטערגעשריבן מיטן פּסעוודאָנים ש. אַשכּנז. מעגלעך, עס איז געווען אַן אינערלעכע שטרעבונג זיך אָנצוקניפּן אין דעם משפּחה־ייִחוס, כּדי ציִען דעם סופֿרישן פֿאָדעם ווײַטער. נאָך איין מענטש, מיט וועלכן עס האָט שטאָלצירט די משפּחה — זײַן פֿעטער, דער העברעיִשער און ייִדישער שרײַבער און איבערזעצער אליעזר־דוד ראָזענטאַל.
זלמן ראָזענטאַל איז געבוירן געוואָרן אין 1890, אין שטעטל טעלענעשט.
צו יענער צײַט, ווען ער האָט זיך באַוויזן אויף דער וועלט, האָבן אין טעלענעשט פֿון 4,379 נפֿשות געוווינט 3,876 ייִדן. די דאָרטיקע ייִדן האָבן געשמט איבער דער וועלט ווי גרויסע מומחים פֿון שאָף. אַז אַ טעלענעשטער ייִד פֿלעגט אויסשינדן אַ שמויש, איז געווען וואָס צו נעמען אין די הענט. פֿון אַמעריקע זײַנען געקומען אַהין ייִדישע סוחרים, אײַנצוהאַנדלען קאַראַקול.
גראָד וועסנע־צײַט פֿלעגט עס געשען, ווען יעדעס גרעזעלע ציט זיך צום הימל, און יעדער בוים אין די מאָלדאַווישע קאָדרי־וועלדער וואַכן אויף פֿונעם ווינטערדיקן שלאָף, קומט די צײַט צו שעכטן די לעמעלעך. אַלץ אַרום ווערט פֿאַרציטערט פֿאַר דעם לעצטן געוויין פֿון די שיינע באַשעפֿענישן. די געשרייען האָבן זיך טיף אײַנגעקריצט אינעם זכּרון פֿונעם קליינעם זלמן, צוזאַמען מיט די קולות פֿון אַנדערע בהמות און עופֿות. ער האָט גוט פֿאַרשטאַנען זייער שפּראַך און זי דערנאָך איבערגעטײַטשט מיט מענטשלעכע ווערטער אין זײַנע מעשׂיות און געשיכטעס. ראָזענטאַל האָט זיי געדרוקט אין די צוויי חודש־זשורנאַלן פֿאַר קינדער אונטער זײַן רעדאַקציע: „פֿאַרן ייִדישן קינד” אויף ייִדיש און „אשכּולות” אויף העברעיִש.
Read more: http://yiddish.forward.com/articles/201300/the-two-worlds-of-zalmen-rosental/?p=all#ixzz4TcEvBmwl
