רעדאַקטירט פֿון גענאַדי עסטרײַך און מיכאַיִל קרוטיקאָװ (אָקספֿאָרד: „לעגענדע”, 2017)
די בריטישע ביכער־סעריע „שטודיעס װעגן ייִדיש“, אַרױסגעגעבן פֿונעם „לעגענדע־פֿאַרלאַג“ (באַקאַנט בײַ פֿאָרשערס ווי „די לעגענדע־סעריע“) איז לױט מײַן אָפּשאַץ דער סאַמע װיכטיקסטער אַדרעס פֿון דער הײַנטיקער פֿאָרשונג װעגן דער ליטעראַטור און דער קולטור פֿון ייִדיש אין דער װעלט.
געגרינדעט געװאָרן אין די סוף־1990ער יאָרן אונטער דער השגחה פֿון יוסף שערמאַן, ז״ל, איז די סעריע דער לעצטע איבערבלײַב פֿון װאָס איז אַמאָל געװען אַ װיכטיקער צענטער פֿון ייִדישער פֿאָרשונג און פּעדאַגאָגיק אין אָקספֿאָרדער אוניװערסיטעט, אין ענגלאַנד. אין משך פֿון דער סעריע האָבן די איצטיקע מיט־רעדאַקטאָרן, גענאַדי עסטרײַך און מיכאַיִל קרוטיקאָװ (װאָס האָבן בײדע געאַרבעט אין אָקספֿאָרד מיט 20 יאָר צוריק, נאָכן האָבן זיך באַקענט „צװישן די חורבֿות“ פֿון דער סאָװעטיש־ייִדישער קולטור), געמאַכט אַ װיכטיקן בײַטראָג — און צו מאָל דעם אײנציקן בײַטראָג אױף ענגליש — צו דער פֿאָרשונג פֿון פֿיגורן װי דוד בערגעלסאָן (באַנד 6), פּרץ מאַרקיש (באַנד 9) און יוסף אָפּאַטאָשו (באַנד 11), ווי אויך ברײטערע טעמעס אַזױ װי די ייִדן און די לינקע (באַנד 3), ייִדיש אין דער װײַמאַרער רעפּובליק (באַנד 8), און קינדער־ליטעראַטור אױף ייִדיש (באַנד 14).
דער נײַסטער באַנד אין דער סעריע הײסט „דרײַ שטעט פֿון ייִדיש“ און נעמט דעם נאָמען פֿון אַ ראָמאַן װאָס שלום אַש האָט געדרוקט, לכתּחילה אין המשכים אין „פֿאָרװערטס,“ צװישן די יאָרן 1927־1932. אין דעם טיטל אַלײן דערשפּירט מען שױן אַ געװיסע ירידה פֿון די פֿריִערדיקע בענד אין דער סעריע. ערשטנס, הגם דער ראָמאַן הײסט אױף ענגליש „דרײַ שטעט,“ הײסט עס אױף ייִדיש „פֿאַרן מבול.“ דעם אמת געזאָגט װײס איך בכלל נישט פֿאַר װאָס מע זאָל געבן אַ נאָמען אַ זאַמלונג װעגן ייִדישער קולטור נאָך אַזאַ מיטלמעסיקער מעלאָדראַמע װי אַשעס ראָמאַן.
והשינית, אַז איך וואָלט אַרויסגעגעבן אַ באַנד װעגן שטאָטישקײט און דער קולטור אױף ייִדיש, װאָס איז אײגנטלעך אַ װיכטיקע טעמע, װאָלט איך דװקא נישט אויסגעקליבן אָט די דרײַ שטעט. פֿאַר װאָס פּעטערבורג, װאַרשע, און מאָסקװע און נישט אָדעס, קיִעװ און װילנע? פֿאַר װאָס האָט מען נאָך נישט אַרױסגעגעבן אַ באַנד אין דער סעריע געװידמעט, למשל, ניו־יאָרק? כאָטש ס׳רובֿ פֿון די אַרטיקלען אין דער זאַמלונג זענען טאַקע כּדאי צו לײענען, איז נישט אָנגעגעבן קײן ערנסטע טעזע אָדער אַרגומענט װאָס זאָל פֿאַרבינדן די פּערספּעקטיװן און מעטאָדאָלאָגיעס פֿון אַלע אַרטיקלען אין דער זאַמלונג.
צװישן די סאַמע אױסגעצײכנטע אַרטיקלען אין דער זאַמלונג, קען מען אָנװײַזן אױף די קאַפּיטלען װאָס עסטרײַך און קרוטיקאָװ האָבן אַלײן אָנגעשריבן, װאָס הייבן אַרויס סײַ זייערע באַזונדערע טאַלאַנטן, סײַ זייערע בשותּפֿותדיקע אינטערעסן און שאַפֿן דערבײַ אַ פּראָדוקטיװע שותּפֿות צװישן די צװײ פֿאָרשערס. עסטרײַכס אַרטיקל װעגן שולם אַשעס װיזיט קײן מאָסקװע אין יאָר 1928 גיט איבער אַן אַנדער בליק פֿון דער הױפּטטעמע אין עסטרײַכס אַרבעט: װי אַזױ די ייִדישע ליטעראַטור, אי אין ראַטן־פֿאַרבאַנד, אי אין קאַפּיטאַליסטישן גלות, האָט זיך באַצױגן צום ענין קאָמוניזם.
[…]
