מיר האָבן געוווינט בשכנות אין דער בראָנקס: חיים גראַדע אין די „אַמאַלגאַמייטעד הײַזער‟ לעבן וואַן קאָרטלאַנד פּאַרק, און מיר — אויף סעדזשוויק עוועניו, צוויי גאַסן אַוועק.
נישט איין מאָל האָב איך אים געזען, מאַרשירנדיק אויף אונדזער גאַס האָבנדיק אַ וויכּוח מיט זיך אַליין. זײַנע הענט האָבן אויסגעדריקט זײַן אומרו און קוקנדיק אויף אים פֿלעג איך באַוווּנדערן זײַן שטעל.
פֿון מיטלמעסיקן וווּקס, האָט חיים פֿאַרמאָגט אַ ריזיקן קאָפּ וואָס איז געזעסן אויף זײַנע אַקסל ווי אַ טײג אויף אַ לאָפּעטע גרײט אויף אַרײַנגערוקט צו ווערן אויף הײסע קוילן. מיט זײַן שטעל האָט ער געגעבן אָנצוהערן אַז ער פֿאַרמאָגט גאָרנישט קיין קאַרק, בלויז אַ קאָפּ וואָס פֿירט אים ווי אַן אויטאָמאָביל אויף רעדער. דערפֿאַר האָט ער שוין פֿאַרמאָגט אַ מויל מלאכה אויף שרויפֿן.
איך בין אַלעמאָל געגאַנגען אויף זײַנע רעפֿעראַטן מיט מײַן טאַטן און באַוווּנדערט דעם כּמעט טויזנט־קעפּיקן עולם, אַנטציקטע פֿון זײַן קענען צונויפֿפֿלעכטן ייִדישע קולטור־געשיכטע מיט הלכה, אַפּיקורסות מיט רבנישער חכמה, ניטשעס „גאָט איז טויט‟־אידעע מיט זײַן גאָט־בענקעניש, דעם חורבן, מיטן תּוהו־ובֿוהו נאָך פֿאַר גאָטס וועלטבאַשאַף.
האָט זיך אַזוי געמאַכט אַז מיר, אַ חבֿרה יונגע און מיטליעריקע ייִדישיסטן, האָבן זיך אַוועקגעזעצט לייענען זײַנע צוויי בענד „צמח אַטלאַס‟ מיט גרויס אימפּעט און התלהבֿות. ס׳איז געווען צירל וואַלעצקי, די מאָלערין; געלע פֿישמאַן, די ייִדיש־לערערין; מלכּה גאָטליב, די מוזיקערין; בלומע לעדערהענדלער, די לערערין אין שלום־עליכם שול 21, און איר מאַן משה לעדערהענדלער, אַ געוועזענער ליובאַוויטשער חסיד וועלכער האָט פֿאַר אונדז אויסגעטײַטשט דאָס רבנישע לשון, און איך בעצמי ובכבֿודי.
נאָכן פֿאַרענדיקן לייענען גראַדעס קונסטווערק „צמח אַטלאַס‟, האָב איך זיך אַוועקגעזעצט און אָנגעשריבן אַ בריוועלע צו חיים גראַדען און אים פֿאַרבעטן צו אונדז אַהיים צו דער פֿײַערונג פֿון פֿאַרענדיקן די צוויי שווערע בענד. חיים גראַדע האָט גלײַך געענטפֿערט:
ליבע פֿרײַנדין מרים האָפֿמאַן,
זונטיק, דעם 5טן מײַ, איז פֿאַר מיר אַ שווערלעכער טאָג, ווײַל איך דאַרף פֿאָרן אין שטאָט אויף אַן אַרויסטריט בײַ די קובאַנער ייִדן. דאָס איז מײַן ערשטער אַרויסטריט נאָך אַן איבעררײַס פֿון צוויי יאָר, מחמת מײַן קראַנקהײט. דאָך וועל איך זיך באַמיִען צוריקקומען אין צײַט (דער אַרויסטריט איז פֿאַרנאַכט) און זײַן בײַ אײַך צו אײַער צונויפֿקום. זײַט מיר מוחל וואָס איך האָב פֿריִער נישט געענטפֿערט, איך האָב זיך געפֿילט נישט צו גוט.
אײַער חיים גראַדע
מײַ 2, 1968
כ׳וועל אײַך אפֿשר נאָך אויך אָנקלינגען.
Read more: http://yiddish.forward.com/articles/204331/my-neighbor-chaim-grade/?p=all#ixzz4itV2lmTr
