…”זיץ! זיץ! עס װעט נעמען בלויז אייניקע מינוטן”.
דער שוסטער שטעלט אַװעק פֿאַר מיר אַ פּוס-בענקעלע בײַם אַרײַנגאַנג אין זיין קליינער קראָם.
קלאָר, אַז מײַנע שיך זײַנען נישט פֿאַרטיק. ער קען נישט פֿאַרריכטן קײן שיך אויב זײער באַלעבאָס זעצט זיך נישט אַװעק אַדורכצורײדן זיך מיט אים. ער איז אַ גרויסער שמועסער און קען זיך אויס אין אַ בוך.
איך קען מענטשן, װאָס פֿאַרברענגען מיט אים גאַנצע פֿרימאָרגנס אין באַהאַנדלען פֿילאָזאָפֿיע, שפּינאָזע װי אַ מענטש, װי אַ ייִד, װי אַ האָלענדישער ייִד אין זיבעצעטן יאָרהונדערט, זײַנע שפּאַנישע אבֿות, זײערע פּראָבלעמען מיט דער טראַדיציע, אָדער אויף צוריק ביז די טעג פֿון עראַסמוס, אָדער אַפֿילו נאָך װײַטער – ביז די נבֿיאים און די גריכן, אָדער פֿאָרויס ביז ניצשע.
נישט פֿאַר מיר אַזעלכע שװערע ענינים. די טעמע פֿון אונדזער שמועס איז דאָס לאַנד פֿון זײַן אָנגעהעריקייט, בולגאַריע, און די שטאָט פֿון װאַנען ער קומט. ער איז אַ מומחה אין דערצײלן מעשיות, און מיך אינטערעסירט עס.
אַ שכֿן גײט פֿאַרבײַ און באַגריסט מיט “שלום”, און דאַן קערט ער צוריק זיך אום און זאָגט: “מאָרגן?”
דער שוסטער הײבט מיט די אַקסלען און די הענט. “אויב מיר’ן דערלעבן”, זאָגט ער. מײַנע אויגן כאַפּן-אויף אַ מאָדנע געשטאַלט נישט װײַט אַראָפּצו אויף דער גאַס. איך קוק װי זי דערנענטערט זיך. אַן אַמעריקאַנער טוריסט, זאָג איך צו זיך, װאָס האָט אַהער פּאַרבלאָנדזשעט פֿון די הויפּט-גאַסן פֿון דער שטאָט. אפֿשר פֿון אַ װעלכן קאָמערציעַלן קאָנגרעס אין אײנעם פֿון די גרויסע האָטעלן – עלעקטראָניק אָדער נעפֿט צי גאָר פּלאַסטיק. ער איז אַ גרויסער, אַ הויכער, דער ריזיקער טעקסאַנער הוט מאַכט אים נאָך העכער. זײַן ברוינלעכער אָנצוג איז שלאָמפּעריש אָפֿן. דער הוט איז געל.
ער דערנענטערט זיך, זײַן קאָפּ איז פֿאַרבויגן אויף אַהינטער, צום שילד איבער דעם שוסטער-װאַרשטאַט. באַטרעטנדיק די שװעל הײבט ער אויף די האַנט, רירט אָן די מזוזה און לײגט-צו די פֿינגער צו די ליפּן.
“שולעם עליכם”, זאָגט ער, ” דו האָסט shoulaces ?”
“עליכם שלום”, ענטפֿערט דער שוסטער און קוקט אויף מיר איך זאָל אים דערקלערן דאָס װאָרט. דאָס העברעיִשע װאָרט פֿאַר “שולעיסעס” אַנטלויפט מיר פֿונעם זיכּרון.
“שנורעװאַדלעס”, זאָג איך, װי סתּם אַזוי.
“יע! יע!”, זאָגט אונדז דער טעקסאַנער און הײבט אויף אַ ריזיקן פֿוס באַשוכט אין אַ געפּוצטער גלאַנציקער לעדער ביז די קנעכל, דאָס שנירל פֿאַרפּלאָנטערט מיט קניפּלעך און צעריבן.
דער שוסטער הײבט זיך אויף און נישטערט אין די נישעס װאָס אין די װינקלען פֿון זײַן קראָם, אין טונקעלע און פֿאַרשמוציקטע קופּעס נישט פֿאַרראָכטענע שיך און שמאַטעס. דער טעקסטאַנער און איך װאַרטן אין דער שטיל. ער מײנט, אַז איך רײד נישט קײן ענגליש און איך לאָז אים אַזוי מײנען. ער האָט איבערגעריסן אונדזער שמועס. ער באַקומט די פּאָר שװאַרצע שנירלעך, װאָס זענען פֿול מיט שטויב.
“דו האָסט נישט brown ones ?, פֿרעגט ער.
“ניין”, זאָגט דער שוסטער. ” אַ שקל”.
דער טעקסאַנער געפֿינט, מיט אַ געװיסער שװעריקייט, אַ שקל, דערלאַנגט אים און גײט אַװעק. ער בלײבט נישט צו פֿאַרשנורעװען זײַנע שיך מיט די נײַע שנירלעך.
דער שוסטער און איך שװײַגן אַ װײלע. בײדע פֿילן מיר, אַז מיר זײַנען נישט געװען גאַסטפֿרײַנדלעך.
“מע זאָגט כּור היתּוך, אַ שמעלצטאָפּ”, גיט פּלוצעם דער שוסטער אַ זאָג. “װער האָט זיך געשמאָלצן? קוק אים אָן, מיט אַ הוט, װי ער װאָלט גלײַך אַרויס פֿון דער טעלעװיזיע. די שפּראַך קען ער נישט. אַלץ װאָס ער קען, איז קושן די מזוזה. דער הוט מאַכט אים נאָך נישט פֿאַר קיין אַמעריקאַנער. דערװײַל האָט ער שוין אָבער אָנגעװאָרן יעדע זאַך װאָס ער האָט נאָך פֿאַרמאָגט”.
“פֿאַראַן כּלערלײ”, זאָג איך. “מענטשן נעמען איינער פֿונעם צװײטן װאָס זײ געפֿעלט. ער, אים איז געפֿאָלן עמעצנס הוט. און אפֿשר שאַפֿט ער גאָר אַ נײַע שפּראַך. און, װאָס איז דען שלעכט צו קושן אַ מזוזה? דאָס איז דאָך טראַדיציע”.
ער קוקט מיך אָן מיט אַ װידערגעפֿיל. דאַן גיט ער אַ שמײכל. “ס’איז מער װי דאָס”, זאָגט ער. “דו און איך קומען פֿון צװײ עקן װעלט. איך דערצײל דיר װעגן בולגאַריע און דו פֿאַרשטייסט מיך. זײַן אַ ייִד איז אַ סך מער װי קושן די מזוזה”.
אין מײן דימיון זע איך אַ פּולק פֿון מײַנע פּראָטעסטאַנטישע אורעלטערן, װאָס ציט זיך ביז קאַלװין און דזשאָן נאָקס – סוחרים דײַטשן ברייטע פֿאַרמעגלעכע, און סקאָטן מיט װילדע אויגן, װאָס שפּײַען מיט פֿײַער.
“מײַן גאַנצע מישפּחה זײַנען גויים”, זאָג איך.
ער קוקט אַ רגע אויף מיר מיט חידוש.
“ניין”, זאָגט ער, “זאָג נישט אַזוי. דו ביסט אַ ייִדישקע גענוי אַזוי װי איך אַ ייִד.
דאַן אָטעמט ער טיף אָפּ. “אַך”, זאָגט ער, “שפּינאָזאַ”.
ער טוט אָבער אַ בליק אַראָפּ צו זײַנע הענט און זעט, אַז מײַנע שיך זײַנען שוין פֿאַרראָכטענע און גאַנצע.
איך שטעל מיך אויף.
“אפֿשר אַן אַנדערש מאָל”, זאָגט ער בעת איך באַצאָל אים. “יאָ”, זאָג איך. “איך האָב אַ פּאָר סאַנדאַלן, װאָס מען דאַרף פֿאַרריכטן. איך װעל זײ דאַרפֿן אויף זומער”.
י יִ דיש: רבֿקה באַסמאַן בן־חיים
