נישט לאַנג צוריק איז אין רוסלאַנד אַרויס דאָס נײַע גרויסע ייִדיש־רוסישע ווערטערבוך — אַ רעזולטאַט פֿון אַן אינטענסיווער לאַנג־יאָריקער מי פֿון אַלכּסנדר סאָלדאַטאָוו — אַ יונגער ייִדישיסט, וועלכע וווינט אין קאַמענסק־אוראַלסק, אַ שטאָט אין דער סווערדלאָווסקער געגנט, אינעם אוראַל־ראַיאָן פֿון רוסלאַנד. צום ערשטן מאָל האָבן די רוסיש־רעדנדיקע ייִדיש־קענער און תּלמידים באַקומען אַזאַ וויכטיק מיטל, און דערצו פֿון אַ גרויסן פֿאַרנעם און אַ הויכער קוואַליטעט, וואָס וועט זיי העלפֿן אויסצולערנען די ייִדישע שפּראַך.
דאָס ווערטערבוך ווערט באַגלייט מיט אַ קורצן איבערבליק פֿון דער ייִדישער גראַמאַטיק, אָנגעשריבן אויף רוסיש דורך אַלכּסנדרה פּאָליאַן — אַן אַנדער יונגע רוסלענדישע ייִדישיסטקע און ווינסשאַפֿטלערין, וועלכע פֿירט ייִדיש־לעקציעס אינעם מאָסקווער מלוכישן אוניווערסיטעט — איינער פֿון די סאַמע בכּבֿודיקע בילדונג־אַנשטאַלטן אינעם לאַנד.
דאָס נײַע ווערטערבוך קומט אויך מיט צוויי ספּעציעלע בײַלאַגעס: אַ קאָמפּאַקטל מיט לערן־מאַטעריאַלן פֿאַר ייִדיש־תּלמידים, אַרײַנגערעכנט 5 טשיקאַווע קאָמפּיוטערישע שפּראַך־שפּילערײַען, און אַ קאָמפּלעט פֿון קאַרטלעך מיט ייִדישע אותיות און שפּריכווערטער, געשאַפֿן דורך דער מאָסקווער קינסטלערין רבֿקה בעלאַרעוואַ.
ביז הײַנט, איז דאָס איינציקע פֿולווערטיקע ווערטערבוך, וואָס האָט געהאָלפֿן אַ סך רוסיש־רעדער אויסצולערנען ייִדיש און צו באַרײַכערן זייער ווערטער־לעקסיקאָן, געווען דאָס גרויסע רוסיש־ייִדישע ווערטערבוך אונטער דער רעדאַקציע פֿון משה שאַפּיראָ, וואָס איז אַרויסגעגעבן געוואָרן אין מאָסקווע אינעם יאָר 1984. דאָס דאָזיקע ווערטערבוך — טאַקע אַ גוואַלדיק־גוטע — איז אָבער באַגרינדעט אויף דער סאָוועטישער פֿאָנעטישער אָרטאָגראַפֿיע פֿון ייִדיש און דערלויבט איבערצוזעצן בלויז פֿון רוסיש אויף ייִדיש. דערצו, ווערט פֿון יאָר צו יאָר אַלץ שווערער צו געפֿינען די אַלטע עקזעמפּלאַרן פֿונעם דאָזיקן ווערטערבוך אין די קראָמען.
סאָלדאַטאָווס ווערק איז פֿאַקטיש דאָס איינציקע מיטל, וואָס גיט אַ רוסיש־רעדנדיקן מענטש די מעגלעכקייט איבערצוזעצן אַ ייִדישן טעקסט. אַלע פֿריִערדיקע ווערטערביכער האָבן אָדער אַ קליינעם פֿאַרנעם, אָדער זענען היפּש פֿאַרעלטערט און ס׳איז כּמעט אוממעגלעך זיי הײַנט צו קריגן. סאָלדאַטאָוו האָט צונויפֿגעקליבן אַרום 55,000 ייִדישע ווערטער — ס׳איז טאַקע אַ ריזיק און אַן אַמביציעז ווערק.
אַלכּסנדר סאָלדאַטאָוו איז אַן אוניקאַלע פּערזענלעכקייט מיט אַ שווערן גורל, איינער פֿון די סאַמע ענטוזיאַסטישע ייִדישיסטן אין דער וועלט. ער איז געבוירן געוואָרן אין 1980, אין דער קליינער שטאָט אַסבעסט, און לײַדט פֿון קינדווײַז אָן פֿון קראַנקייטן, וואָס מאַכן זײַן לעבן זייער שווער. נישט געקוקט אויף זײַן געזונט־מצבֿ, האָט ער אַליין אויסגעלערנט די שפּראַך אין די סוף 1990ער יאָרן, און גיט זיך אָפּ מיט ייִדיש זײַן גאַנצע פֿרײַע צײַט. ער זאָגט, אַז “ייִדיש איז זײַן גאַנץ לעבן”.
סאָלדאַטאָוו שרײַבט אויך חנוודיקע וווּנדער־מעשׂיות און לידער אויף ייִדיש, אונטערן פּסעוודאָנים איציק מאירס. במשך פֿונעם פּעריאָד פֿון 2003 ביז 2005, האָט ער פֿאַרעפֿנטלעכט אַ קורץ ווערטערביכל אויף דער אינטערנעץ. מיט דער צײַט, איז דער דאָזיקער רעלאַטיוו־קליינער פּראָיעקט זיך צעוואַקסן אין דער איצטיקער ריזיקער פֿאָרעם.
די פּובליקאַציע פֿונעם ווערטערבוך איז געשטיצט געוואָרן דורך דעם אייראָפּעיִשן פֿאַרבאַנד און דעם אייראָפּעיִשן ראַט, בשותּפֿות מיט דעם רוסלענדישן מיניסטעריום פֿון רעגיאָנעלער אַנטוויקלונג, ווי אַ טייל פֿון דער ייִדיש־טעטיקייט פֿון דער מלוכיש־פֿאַרבונדענער “פֿעדעראַלער ייִדישער נאַציאָנאַל־קולטורעלער אויטאָנאָמיע”. דאָס בוך איז אַרויס מיטן טיראַזש פֿון 2,000 עקזעמפּלאַרן און ווערט פֿאַרשפּרייט אומזיסט און קאָן באַשטעלט ווערן בחינם אויף דער אינטערנעץ אָט־אָ־דאָ:
https://docs.google.com/spreadsheet/viewform?hl=ru&formkey=dGtXa2pKRUhaM1JIUGhoWVpRY2t0Mmc6MQ
ווען מע לייענט סאָלדאַטאָווס ווערק, באַמערקט מען אַ וויכטיקן חילוק צווישן דעם “קלאַסישן” סאָוועטישן רוסיש־ייִדישן ווערטערבוך, און דער נײַער אויסגאַבע. אין פֿאַרגלײַך מיט משה שאַפּיראָ און אַנדערע סאָוועטישע רעדאַקטאָרן, וועלכע האָבן געקענט ייִדיש פֿון קינדווײַז אָן און זענען דערצויגן געוואָרן אין אַ ייִדיש־שפּראַכיקער סבֿיבֿה, דינט סאָלדאַטאָווס ווערטערבוך ווי אַן עדות פֿאַר דער טעטיקייט פֿון אַ נײַעם דור יונגע ענטוזיאַסטן, וועלכע האָבן אַליין אויסגעלערנט די שפּראַך — און קענען זי טאַקע גוט, בעסער פֿון ס׳רובֿ דורכשניטלעכע נאַטירלעכע רעדער. דער מחבר פֿון דער קורצער צוויי־שפּראַכיקער הקדמה איז דער ייִדישער פּאָעט וועלוול טשערנין; די רעדאַקטאָרין און קאָאָרדינאַטאָרין פֿונעם פּראָיעקט איז אַנאַ סאָראָקינאַ — אַ באַקאַנטע מאָסקווער ייִדישיסטקטע.
הגם סאָלדאַטאָוו וווינט אין אַ שטאָט, וווּ ס׳איז שווער צו געפֿינען אַנדערע ייִדיש־רעדער, אויב זיי זענען דאָרטן פֿאַראַן בכלל, באַטאָנט דער מחבר פֿונעם ווערטערבוך כּסדר, אַז ייִדיש איז אַ לעבעדיקע שפּראַך. ער שטרײַכט אונטער צוויי עיקר־סבֿיבֿות, וווּ ייִדיש לעבט הײַנט און וועט ווײַטער לעבן: געוויסע פֿרומע קהילות, בפֿרט די סאַטמאַרער חסידים, און אינטערנאַציאָנאַלע קרײַזן פֿון ענטוזיאַסטן, וועלכע פֿאַראייניקן זיך דורך דער אינטערנעץ. אויף געוויסע רוסישע וועבזײַטן האָבן זיך טאַקע פֿאַרזאַמלט אינטערעסאַנטע חבֿרות פֿון ייִדיש־קענער און אַקטיוויסטן, וועלכע לעבן אין פֿאַרשיידענע ראַיאָנען, פֿון אַמעריקע און פֿראַנקרײַך ביז מינסק און ווײַטע סיבירישע שטעט אין רוסלאַנד.
ס׳איז אויך אינטערעסאַנט צו באַמערקן דעם חילוק צווישן דעם גראַמאַטישן אָפּטייל אינעם סאָוועטישן רוסיש־ייִדישן ווערטערבוך, און דער נײַער באַשרײַבונג פֿון אַלכּסנדרה פּאָליאַן. עליע פֿאַלקאָוויטש, דער סאָוועטישער לינגוויסט, האָט זיך אָריענטירט אויף דעם אַלגעמיינעם עולם, און נוצט אויס ווייניק ספּעציפֿישע טערמינען.
להיפּוך, פּאָליאַנס באַשרײַבונג שטעלט מיט זיך פֿאָר, ווי די חסידים וואָלטן געזאָגט, אַ “קאָצקער תּורה” — ס׳איז קורץ און שאַרף, מער צוגעפּאַסט פֿאַר סטודענטן. זי דערמאָנט אַזעלכע “לומדישע” ווערטער, ווי “סעמעלפֿאַקטיוו”, “קאָניונקטיוו” און “פּעריפֿראַסטישע ווערבן”, כּדי אַ מענטש מיט אַ שטיקל לינגוויסטישער בילדונג זאָל קלאָר און גענוי פֿאַרשטיין די יסודות פֿון דער ייִדישער גראַמאַטיק.
פּאָליאַן האָט טאַקע אויסגעקליבן אַ גוטע סטראַטעגיע: אַ גרויסער פּראָצענט יונגע־לײַט אין רוסלאַנד, וואָס לערנען זיך הײַנט ייִדיש, זענען באַקאַנט מיט לינגוויסטיק און וועלן געווויר ווערן וועגן אַ סך פּרטים, וועלכע מע קאָן נישט געפֿינען בײַ פֿאַלקאָוויטשן אָדער, למשל, אין שמעון סאַנדלערס פּאָפּולערן לערנבוך.
רבֿקה בעלאַרעוואַס אַלף־בית־קאַרטלעך האָבן אַן אינטערעסאַנטן, אומגעוויינטלעכן טעם. יעדער אות ווערט באַגלייט מיט אַ ציטאַט פֿון אַ באַקאַנט ליד, מיט אַ שפּריכוואָרט אָדער גאָר מיט אַ קללה, באַגלייט מיט טשיקאַווע אילוסטראַציע.
פֿאַרשטייט זיך, אַז אַזאַ אַמביציעזער פּראָיעקט קאָן זיך נישט באַגיין אָן חסרונות. קודם־כּל, האָבן די פֿאַרלעגער, וועלכע האָבן זיך שטאַרק געאײַלט, דורכגעלאָזט און אַליין געמאַכט נישט ווייניק גרײַזן און אומפּינקטלעכקייטן. דערפֿאַר, ווערט דאָס ווערטערבוך באַגלייט מיט אַ מחילה־נאָטיץ און אַ בקשה צו די לייענער זיך אָפּצורופֿן, אויב זיי האָבן אַ געדאַנק, ווי אַזוי צו פֿאַרבעסערן די פּלאַנירטע צווייטע, אויסגעבעסערטע און פֿאַרברייטערטע, אויסגאַבע. אַ רשימה פֿון באַמערקטע גרײַזן איז שוין פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן אויף דער אינטערנעץ.
בדרך־כּלל, אָבער, זעט אויס דאָס ווערטערבוך גאַנץ גוט און אַנטהאַלט אַ גענוג גרויסע צאָל פֿראַזעאָלאָגיזמען און בײַשפּילן פֿון ווערטער־באַנוץ.
דער צווייטער חסרון באַשטייט אין דעם, וואָס סאָלדאַטאָוו איז נישט אַ פּראָפֿעסיאָנעלער לעקסיקאָגראַף, און האָט צומאָל פֿאַרגעסן צו דערקלערן דעם באַדײַט פֿון באַקאַנטע ווערטער, הגם ער דערמאָנט יאָ אַ סך זעלטענע דיאַלעקטיזמען, גאָר ספּעציפֿישע טערמינען און צווייפֿלהאַפֿטיקע דײַטשמעריזמען. למשל, אין זײַן ווערטערבוך געפֿינען זיך אַזעלכע ווערטער ווי “דוּומוויראַט”, “דוואָרניק” און “דומהייט”, אָבער עס ווערט נישט דערקלערט, אַז דער ווערב “לייענען” מיינט אויך, אין אַ רעליגיעזן קאָנטעקסט, די קריאת־התּורה אין דער שיל, אָדער אַז דער ווערב “טרענען” האָט, במחילה, אַן אַנדער באַדײַט ווי “צעטרענען אַ בגד”. אַ צאָל ווערטער ווערן בכלל זייער אומפּינקטלעך אָדער מאָדנע דערקלערט.
בדרך־כּלל, קאָן מען אַוודאי פֿאַרגיבן אַזעלכע אומפּינקטלעכקייטן סאָלדאַטאָוון און זאָגן אים — און די אַנדערע באַטייליקטע אינעם פּראָיעקט — אַ גרויסן יישר־כּוח און צו ווינטשן זיי ממשיך צו זײַן זייערע ייִדישע פּראָיעקטן!
Leave a Reply