צווישן די זאַכן, וועלכע ווילן בשום-אופֿן זיך ניט לייגן אויף מײַן בידנעם שׂכל, פֿאַרנעמט אַן אָרט אויך די געשיכטע אַרום דעם טראַגישן סוף פֿון ראַול וואַלענבערג. פֿאַר וואָס היט מען אין מאָסקווע דעם סוד פֿון זײַן פּטירה? אַזוי צי אַזוי, אָבער ביזן הײַנטיקן טאָג האָדעוועט די רוסישע רעגירונג דעם עולם מיט כּלערליי באָבע-מעשׂיות וועגן דעם, וואָס איז כּלומרשט געשען מיטן שוועדישן דיפּלאָמאַט זינט דעם מאָמענט, ווען ער איז אין יאַנואַר 1945 אַרײַנגעפֿאַלן אין די הענט פֿון די סאָוועטישע אָפֿיצירן פֿון דער מיליטערישער געהיים-דינסט „סמערש‟ (דער נאָמען שטאַמט פֿון דעם רוסישן פֿולן נאָמען „טויט די שפּיאָנען‟).
ווי מיר געדענקען, זײַנען אַ דאַנק וואַלענבערגס העראָיִשער טעטיקייט געראַטעוועט געוואָרן ביז אַ הונדערט טויזנט אונגאַרישע ייִדן. פּרטים פֿון זײַן טעטיקייט בלײַבן פֿאַרנעפּלט, בפֿרט: מיט וועמען האָט ער מיטגעאַרבעט? וועמענס שליחות האָט ער אויסגעפֿירט? מע טענהט, אַז ער האָט געקענט זײַן פֿאַרבונדן אי מיט די שוועדישע, אי מיט די אַמעריקאַנער, אי מיט די בריטישע, אי מיט די דײַטשישע און מיט די סאָוועטישע געהיים־דינסטן. וועגן דעם זײַנען שוין אָנגעשריבן געוואָרן טויזנטער זײַטלעך טעקסטן אויף פֿאַרשיידענע שפּראַכן.
אין אייניקע קוואַלן (ס’איז שווער צו זאָגן, אויף וויפֿל זיי זײַנען פֿאַרלאָזלעך) ווערט דערמאָנט אויך דער נאָמען פֿון זלמן ווענדראָף, וועגן וועלכן מיר איז שוין עטלעכע מאָל אויסגעקומען צו שרײַבן סײַ אויף ייִדיש און סײַ אויף ענגליש (זען, אַ שטייגער, דעם באַנד „לקט: ייִדישע שטודיעס הײַנט‟).
ווענדראָף, אַ סאָוועטיש-ייִדישער זשורנאַליסט און שרײַבער, האָט אין די 1920ער יאָרן געאַרבעט ווי דער מאָסקווער קאָרעספּאָנדענט פֿון „פֿאָרווערטס‟. שפּעטער איז אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד געווען געפֿערלעך צו זײַן אַמאָל פֿאַרבונדן מיט אויסלאַנר, בפֿרט מיט אַזאַ אַנטי-סאָוועטישער אויסגאַבע ווי דער „פֿאָרווערטס‟. דאָך, האָט ווענדראָף אין די 1930ער יאָרן בשלום איבערגעלעבט די רדיפֿות פֿון סטאַלינס תּקופֿה. אָבער נאָך דער צווייטער וועלט-מלחמה האָט מען אים, שוין אַ בן-שיבֿעים, פֿון דערסטוועגן אַרעסטירט און אין משך פֿון עטלעכע יאָר אָפּגעהאַלטן אין אַ תּפֿיסה.
טענהן טאַקע אייניקע פֿאָרשער פֿון וואַלענבערגס געשיכטע, אַז אַ געוויסע צײַט איז ווענדראָף געווען פֿאַרשפּאַרט צוזאַמען מיט וואַלענבערגן. די דאָזיקע געשיכטע האָט דערציילט איינער אַבֿרהם קאַלינסקי, וואָס איז שפּעטער, אין יאָר 1952, געזעסן אין איין קאַמער פֿון דער וולאַדימירער תּפֿיסה מיט ווענדראָף, אָדער ווענדאָרווסקי — אַזוי האָט געקלונגען זײַן אמתער נאָמען.
[…]
Read more: http://yiddish.forward.com/articles/172766/new-questions-about-raoul-wallenberg/#ixzz2eoUnVmvJ
