אַ מאָל פּרוּוו איך זיך אויסמאָלן, וואָס פֿאַר אַ פּנים עס וואָלט געהאַט דאָס ייִדישע פֿאָלק בכלל און ס׳ייִדישע לשון בפֿרט, ווען עס וואָלט נישט געווען קיין חורבן. פֿון איין זײַט, האַלט איך נישט מיט די, וואָס שרײַבן, אַז דער כּוח פֿון דער אַסימילאַציע איז געווען אַזוי גרויס, אַז אין אַ דור־צוויי וואָלט מאַמע־לשון אין, למשל, פּוילן שוין אונטערגעגאַנגען, און דערמיט אַ היפּש ביסל פֿונעם טראַדיציאָנעלן ייִדישן שטייגער אויך.
אויף דעם קוריאָז, אַז אין פּוילן זענען די גרויסע שטעט געווען צענטערס פֿון אַסימילאַציע — על כּולם, וואַרשע, און די שטעטלעך — די זײַלן פֿון ייִדישקייט, בשעת דאָ אין אַמעריקע, איז פֿאַרקערט האָבן שוין אָנגעוויזן אַנדערע. מיין איך, אַז אין די שטעטלעך וואָלטן נאָך געבליבן הונדערטער טויזנטער פֿרומע ייִדן, וואָס זיי וואָלטן אפֿשר אויך געקענט פּויליש, אָבער נישט געהאַט פֿאַר וואָס אויפֿצוהערן רעדן ייִדיש מיט אַנדערע ייִדן. אַחוץ דעם, וואָלט די בונדישע באַוועגונג און אַנדערע פֿאָנען־טרעגערס פֿון ייִדיש אַוודאי געזען, אַז דער יונגער דור זאָל זײַן נאַציאָנאַל געשטימט און בלײַבן בײַ זײַן נאַציאָנאַלער שפּראַך.
פֿון דער אַנדערער זײַט, ווייסן מיר, אַז נאָך פֿאַרן חורבן האָט מאַקס ווײַנרײַך זיך זייער געזאָרגט, אַז אַ גאַנצער דור גייט פֿאַרלוירן, און אַז זעליק קלמנאָוויטש האָט געהאַלטן, אַז דאָס פֿאָלק קען נישט לעבן אין זכות פֿון ייִדיש אַליין. איז אין דעם ענין תּיקו — מיר וועלן קיין מאָל נישט וויסן, וואָס ס׳וואָלט געוואָרן מיט ייִדן אין פּוילן, ווען נישט דער חורבן, ווער רעדט נאָך, ווען נישט אַלע רדיפֿות און נגישות אויף ייִדן, אויסגעפֿאַלן נאָך פֿאַרן חורבן.
אין איין פּרט, אָבער, מיין איך, וואָלטן די ייִדישיסטן געהאַט די זעלביקע טענות אַפֿילו אין אַ וועלט, וווּ אין פּוילן און די אַרומיקע לענדער זאָלן זיך נאָך אַלץ געפֿינען עטלעכע מיליאָן ייִדן. דאָ מוז איך דערמאָנען, נישט צום ערשטן מאָל, מײַן מורה־דרך, ד״ר מרדכי שעכטער ע״ה, וואָס האָט אין זײַן באַנד „לײַטיש מאַמע־לשון“ אַ קאַפּיטל, „צום ייִדיש פֿון איין און צוואָנציקסטן יאָרהונדערט“. דאָרטן נעמט ער זיך אָן סײַ פֿאַרן דורותדיקן באַניץ, סײַ פֿאַר אַ הײַנטצײַטיקן צוגאַנג צו דער שפּראַך. (ס׳איז גאָר נישט קיין צופֿאַל, וואָס דער אַרומנעמיקער ענגליש־ייִדישער ווערטערבוך, וואָס ער האָט פֿאַרטראַכט און וואָס וועט אין 2016 אַרויס, וועט זײַן געצילעוועט דער הויפּט אויפֿן ייִדיש פֿון 21סטן י״ה.)
איז אינעם קאַפּיטעלע „אויטענטיש ייִדיש“ ברענגט שעכטער טענות פֿון שרײַבערס און פֿילאָלאָגן — סײַ פֿון פֿאַר, סײַ פֿון נאָך דער מלחמה, וווּ זיי באַקלאָגן זיך, אַז ס׳פֿאָלק רעדט מיט „געדרוקטע ווערטער“ (יעקבֿ גלאַטשטיין), רעדט „פּרעסע־ייִדיש“ (אַהרן צייטלין), „באַמיט זיך צו רעדן אין דער כּלומרשטער ליטעראַרישער צײַטונגסשפּראַך“ (יהודה עלזעט), „גייט אויף שטאָלצן, מיט דער רעכטער האַנט צום לינקן אויער“ (מ. צאַנין), „בײַ הײַנטיקער צײַט, ווען אונדזער שפּראַכגעפֿיל איז אַזוי קאַליע געוואָרן“ (זלמן רייזען).
גלאַטשטיין האָט וועגן דעם געשריבן באַריכות, איז כּדאַי אים צו ציטירן אַ ביסל לענגער, פֿון אַ קאַפּיטעלע „אויף אַ פֿילאָלאָגישער עקספּעדיציע“ (פֿונעם ערשטן באַנד „אין תּוך גענומען“):
[..]
