דער ענין פֿון איבערזעצונג, װי אַ כּלי פֿון צװישן־קולטורעלער פֿאַרמיטלונג, פֿאַרנעמט אַ חשובֿ אָרט אין די הײַנטיקע ליטעראַרישע פֿאָרשונגען, בפֿרט בײַ דעם ייִנגערן דור. מען קאָן שױן רעדן װעגן נײַע פֿאָרשערישע שיטות, װאָס גיבן זיך אָפּ ספּעציעל מיט דער דאָזיקער טעמע. אײן שיטה װערט פֿאָרגעשטעלט אינעם „צענטער פֿאַר ייִדישער קולטור־געשיכטע‟ בײַם זאַלצבורגער אוניװערסיטעט אין עסטרײַך. דער נײַער (15/2013) נומער פֿונעם אַקאַדעמישן זשורנאַל „חילופֿים‟ שטעלט פֿאָר אַ גאַנצע גרופּע יונגע פֿאָרשער, װאָס זייערע פּראָיעקטן באַרירן אַזױ אָדער אַנדערש די פּראָבלעמען פֿון איבערזעצונג פֿון און אױף ייִדיש.
אין זײַן הקדמה צו דעם נומער באַטאָנט דער רעדאַקטאָר, פּראָפֿעסאָר אַרמין אײַדהער, אַז דער ענין פֿון קולטורעלן אױסטױש דורך איבערזעצונג און איבערטײַטשונג, איז דװקא די צענטראַלע טעמע פֿון דער גאַנצער קולטור־געשיכטע — אי דער ייִדישער, אי דער אַלגעמײנער. און דערפֿאַר, טענהט ער, פֿאַרמאָגן די דאָזיקע פֿאָרשונגען אַ „פּאַראַדיגמאַטישע באַדײַטונג, אַפֿילו װען זײ באַהאַנדלען די ענינים, װאָס זײַנען עד־היום קױם באַרירט געװאָרן.‟ אין זײַן אײגענעם בײַטראָג אינעם נומער באַרירט ער די ברײטע פּראָבלעמאַטיק פֿון איבערזעצן שלום־עליכמס װערק אױפֿן סמך פֿון פֿאַרשידענע מוסטערן.
טאַניאַ קאַרלסבעק און אַנאַ װיסהױ פֿאָרשן די געשיכטע פֿון דער פֿרײַנדשאַפֿט צװישן איציק מאַנגער און אַלפֿרעד קיטנער, דער דײַטש־ייִדישער דיכטער פֿון טשערנאָװיץ, װעלכער האָט איבערגעלעבט דעם חורבן אין די לאַגערן פֿון טראַנסניסטריע און איז פאַרבליבן דערנאָך אין רומעניע. קיטנער האָט איבערגעזעצט, אָדער בעסער געזאָגט איבערגעטײַטשט, מאַנגערס צען לידער אױף דײַטש. אַזױ װי מאַנגער איז ער פֿאַרבליבן געטרײַ די טראַדיציאָנעלע פּאָעטישע פֿאָרמען מיט פֿעסטע ריטמען, גראַמען און האַרמאָנישן קלאַנג.
די פֿאָרשערינס האַלטן, אַז אַזאַ מין „אַלטמאָדישקײט‟ איז געװען אַ סימן־מובֿהק פֿון די דיכטער, װאָס האָבן געװױנט און געשאַפֿן אױף די ראַנדן פֿונעם דײַטש־שפּראַכיקן רױם, אין טשערנאָװיץ און בוקאַרעשט. קיטנער האָט פֿאַרפֿאַסט זײַנע לידער אינעם טראַדיציאָנעלן סטיל בעתן חורבן, און איז פֿאַרבליבן אים געטרײַ אױך שפּעטער. זײַן אַלטמאָדישקײט איז מסתּמא געװען אײנע פֿון די סיבות, פֿאַר װאָס מען האָט אין אים פֿאַרגעסן בעתן צונױפֿשטעלן דעם „קאַנאָן‟ פֿון דער חורבן־ליטעראַטור.
אַ סך מער איז באַרימט געוואָרן אַן אַנדער לאַנדסמאַן מאַנגערס, דער דיכטער פּאַול צעלאַן. להיפּוך צו קיטנער, האָט זיך צעלאַן אָפּגעזאָגט פֿון דער טראַדיציאָנעלער פֿאָרם, און זיך קונה־שם געװען װי אײנער פֿון די װיכטיקסטע חורבן־דיכטער אױף דײַטש. אירענע פֿוסל אַנאַליזירט דעם פֿענאָמען פֿון צעלאַנס „שפּראַך־פּלוראַליזם‟, װאָס איז כּלל אי זײַן אַקטיװע איבערזעצערישע טעטיקײט, אי די אינערלעכע פֿילשפּראַכיקײט פֿון זײַן פּאָעזיע. צעלאַן האָט איבערגעזעצט צװײ און פֿערציק דיכטער פֿון זיבן שפּראַכן, און האָט געקענט די מײַסטערװערק פֿון װעלט־ליטעראַטור אין אָריגינאַל. זײַנע באַציִונגען מיט דער דײַטשישער שפּראַך זײַנען ניט געװען קײן פּשוטע. הגם כּמעט אַלע זײַנע לירישע װערק זײַנען אָנגעשריבן אױף דײַטש, פֿאַרמאָגט זײַן דײַטשישער לעקסיקאָן, בפֿרט אין די שפּעטערע יאָרן, טיפֿע אַסאָציאַציעס מיט העברעיִשע װערטער און באַגריפֿן. צעלאַנס אַנאַליטישער צוגאַנג צו דער שפּראַך האָט אים דערמעגלעכט צו האַלטן אַ געװיסע דיסטאַנץ פֿון דײַטש, אַפֿילו װען ער האָט געשריבן אױף דער דאָזיקער שפּראַך.
װעגן פֿאַרשידענע מעטאָדאָלאָגישע צוגענג צו װערטערביכער שרײַבט מאַרקוס װײַגלײַן. אין יעדער שפּראַך־קולטור פֿאַרמאָגט דאָס װערטערבוך אַ שטאַרקן אױטאָריטעט. פֿון אײן זײַט, איז דאָס אַן אוצר פֿון דער גאַנצער שפּראַך־געשיכטע אין אַ געװיסער קולטור, אָבער פֿון דער אַנדערער זײַט, איז דאָס אױך אַ מכשיר פֿאַר װײַטערדיקן שאַפֿן. אין שײַכות צו ייִדיש קומט אַרויס אַן אינטערעסאַנטע פֿראַגע פֿון צװעק און באַנוץ פֿון אַ װערטערבוך. צי דאַרף מען שאַפֿן אַ װערטערבוך פֿון אַ כּלל־שפּראַך אָדער פֿון אַ שפּראַך פֿון אַ געװיסער געגנט אָדער תּקופֿה? בפֿרט האַלט דער מחבר פֿאַר נייטיק צו האָבן אַ באַזונדערן װערטערבוך פֿונעם גאַליציאַנער־בוקאָװינער ייִדיש, װאָס שפּיגלט אָפּ דעם ספּעציעלן אינטערעס אין די דאָזיקע אַמאָליקע האַבסבורגער קרױן־לענדער מצד די הײַנטיקע ייִדיש־פֿאָרשער אין זאַלצבורג.
Read more: http://yiddish.forward.com/articles/174902/translating-and-interpreting-yiddish/#ixzz2nsN3eqNd
