אַנומלטן האָט מיך אַ באַקאַנטע פֿאַרבעטן אויף מיטאָג. זי האָט זיך דערוווּסט, אַז איך עס בייגל באַשמירט מיט ווייכן קעז, געמישט מיט ציבעלעס. האָב איך באַשלאָסן נישט צו עסן קיין פֿרישטיק צוליב דעם מיטאָג. נאָך אַלעמען, דער בייגל מיטן ווייכן קעז און ציבעלע וועט מיך זעטיקן. האָט זיך אַזוי געמאַכט, אַז דער מיטאָגטיש איז געווען געפּאַקט מיט געסט, באַקאַנטע און פֿרײַנד. מיר האָבן זיך נישט געזען אַ שאָק מיט יאָרן, איז געווען וועגן וואָס צו רעדן. מיר האָבן זיך דערוווּסט ווער עס האָט חתונה געהאַט און ווער עס איז געוואָרן אַ מאַמע; ווער האָּט אָנגעוווירן אַ מאַמע און ווער ס׳האָט צוגעקריגן שטיפֿקינדער.
מיט איין וואָרט, דער שמועס האָט געדויערט אַ גאַנץ לאַנגע צײַט און מײַן מאָגן האָט שוין גענומען טאַנצן אַ קאַדריל, ס׳הייסט בורטשען. און געבורטשעט האָט עס צום טאַקט פֿון דער “התּיקווה”. האָב איך עס כּסדר געמוזט מונטערן און צורעדן עס זאָל אויסבורטשען דווקא דעם ניגון פֿון “אויפֿן פּריפּעטשיק.” וואָס זאָל איך טאָן. איך האָב אַ מוזיקאַלישן מאָגן. אַ מאָל הער איך בעטהאָווענס נײַנטע סימפֿאָניע, און אַ מאָל מאָצאַרטן. ס׳ווענדט זיך וואָס איך האָב געגעסן אויף פֿרישטיק. אויב איך האָב געגעסן שמאַלץ־הערינג, האָט זיך מיטאָגצײַט געטראָגן טשײַקאָווסקיס “שוואַנען־אָזערע.” אויב איך האָב זיך אַראָפּגענומען די האַנט פֿון האַרצן און געגעסן האָבער־פֿלאָקן, האָט עס אויסגעבורטשעט הענדלס “מעסע,” און אויב איך האָב זיך געלאָזט צורעדן פֿון מאַנע־קאַשע האָט דער מאָגן געקראַטשעט סטראַווינסקי אָפּוס נומ׳ דרײַ.
קיינער האָט זיך נישט אומגעקוקט אויף מײַן מוזיקאַלישן מאָגן, כאָטש איך האָב אָנגעהויבן צו הערן דאָס בורטשען פֿון מײַנעם אַ שכן, וועלכער האָּט זיך אויסגעדרייט און געפֿרעגט.
“ווען גייט מען עסן?” — האָב איך זיך אָפּגערופֿן:
“זיי באַקן ערשט די בייגל און ווייסט דאָך ווי מען זאָגט בײַ אונדז, אַז מ׳שעלט עמעצן: ‘זאָל ער ליגן אין דר׳ערד און באַקן בייגל.׳”
רופֿט זיך אָפּ מײַן שכן, אַ ייִד פֿון אַ יאָר זעכציק, מיט אַ געשליפֿן בערדעלע, אַ פּאָר רײַזנדיקע אייגעלעך; ווער ווייסט וווּ ער איז פֿאַרפֿאָרן מיט זיי? אפֿשר קיין מאַדאַגאַסקאַר. דערווײַל איז ער אָבער געזעסן לעבן מיר און געוואָלט וויסן וואָס דאָס בייגל־שפּריכוואָרט באַדײַט. זאָג איך אים:
“לויט ווי איך האָּב געהערט, האָט עס געהאַט צו טאָן מיטן גראַף־פּאַן בייגל, אַ פּריץ אין אַמאָליקן שטעטל וואָס פֿלעגט ליב האָבן צו שפּילן ביליאַרד, און ווען ער איז הונגעריק געוואָרן האָּט ער נעבעך געמוזט צאַנקען און אַזוי אויסגיין פֿאַר הונגער צווישן די ביליאַרד־באַלעמלעך, ביז ער האָּט זיך דערטראַכט צו אַ פֿאָרטל. ער איז אַוועק צום שטעטלדיקן בעקער ר׳ פֿײַטל וואַלגערהאָלץ און אים געבעטן צו מאַכן אַ בייגל פֿאַר אים מיט אַ לאָך אין מיטן, ער זאָל קענען שפּילן ביליאַרד בעת די בייגל וועלן הענגען אויפֿן שטעקן, און יעדעס מאָל וואָס דער מאָגן האָּט בײַ אים גענומען בורטשען פֿון הונגער אַזוי פֿלעגט ער תּיכּף־ומיד אַראָפּנעמען אַ בייגל פֿון זײַן ביליאַרד־שטעקן און זיך פּאָסמאַקעוועט.
צוריק צום שטעטל. דאָס מאָל וועל איך אָנכאַפּן אַזאַ שטעטעלע ווי פּאַביאַניץ. נישט ווײַט פֿון לאָדזש. די דעמפּיקסטע היץ פֿלעגט אָנקומען אין חודש אויגוסט, האָט מען דאָך געדאַרפֿט באַקן בייגל. האָבן די ווײַבער אין שטעטל אויפֿגעהויבן זייערע פֿאַרטעכער. דאָרט אַרײַנגעוואַליעט די סקאָוואָראָדעס מיט אַ פֿלעשעלע בוימל. דאָס מעל מיט די הייוון, די אייער מיטן זאַלץ און אַוועק אויפֿן בית־עולם באַקן בייגל. אויפֿן הייליקן אָרט איז אַלע מאָל געווען אַ מחיה קיל. אַ לאַגאָדנע ווינטעלע האָּט שטענדיק געבלאָזן צווישן די קבֿרים, האָּט מען דאָרט געמאַכט אַ פֿײַער און געבאַקן בייגל, און די קבֿרים אַרום זיי האָּבן ווי געשוועבט אין ווינט. פֿלעגן זיי רעדן צום מת בזה־הלשון:
“זאָל ער ליגן אין דר׳ערד און באַקן בייגל”.
וואָס אַן אמת האָב איך ערשט נעכטן געזען אויף דער טעלעוויזיע אַ גאַנצע סעריע קבֿרים אין לאָס־אַנדזשעלעס, וווּ עס ליגן באַגראָבן באַרימטע פֿילם־שטערן פֿונעם עקראַן. האָט מען זיך געגרויסט דערמיט וואָס דאָ ליגט באַגראָבן קלאַרק גייבל און דאָרט מערילין מאָנראָו. בײַ דער זײַט בעטי דייוויס און איר צו קאָפּנס גערי קופּער. דאָס הייסט אַ וואַזשנע געזעלשאַפֿט, איז דאָרט באַקט מען נישט קיין בייגל.
דערציילט אונדז דער זשורנאַליסט משה קאַפּויער, אַז אַזוי ווי עס איז גערוים אויפֿן האָליוווּדער בית־עולם, גאַנצע שטחים אין פּאַרק מיט ביימער און בלומען, האָבן זיך דאָרט אַראָפּגעלאָזט אַ חבֿרה מוזיקאַנטן, זינגער, פֿאַרווײַלער, קאָמיקער און סתּם נישט־טויגעניכטסן, און מ׳שפּילט, און מ׳טאַנצט, מ׳מוזיקאַלעוועט אויף וואָס די וועלט שטייט און מ׳האָט הנאה פֿונעם לעבן. זיי טענהן, אַז זיי האָּבן אויפֿגעלעבט אַ ביסל די מתים, אַ רחמנות נעבעך אויף זיי, אָנגעוווירן אַזאַ לוקסוסדיקע קאַריערע און איצט ליגט מען אין דר׳ערד און מ׳באַקט בייגל.
אָבער צוריק צום בורטשען בעטהאָווענס נישט־פֿאַרענדיקטע סימפֿאָניע. ס׳האָט נישט גענומען לאַנג און די בעל־הביתטע האָט דערלאַנגט יעדן איינעם פֿון אונדז אויף אַ פּאַפּירן־טעלערל, איבערגעשטאַנענע בייגל, דאָס הייסט, מען האָט זיי מסתּמא געקויפֿט אויף הורט אין סופּערמאַרקעט. ווי נאָר מײַן מאָגן האָּט דערשפּירט, אַז ס׳ליגט אַ בייגל לעבן מיר, אַזוי האָּט עס נאָך מער אויסגעבראָכן אין ספּאַזמאַטישער בורטשערײַ. איך האָּב געכאַפּט דעם בייגל אָנגעשמירט מיטן שטשעפּיאָרעק (דינע צעבעלעס), קעז און אים גענומען שלינגען ווי איך וואָלט ערשט אַרויס פֿון אַ כינעזישן רעסטאָראַן, ווײַל ווי נאָר מ׳שטעלט אַ פֿוס אַרויס פֿון אַ כינעזישן רעסטאָראַן אַזוי ווערט מען הונגעריק.
נישט וויכטיק. אַלע געסט האָבן געגעסן ווי די אָכליאַפּעס, ווי זיי וואָלטן נישט געזען קיין בייגל זינט נאַפּאָלעאָנס אָנפֿאַל אויף באָראָדינאָ. אָפּגעגעסן, אָפּגעווישט זיך די ליפּן, געבליבן טויט־הונגעריק אָבער קיין אַנדער בייגל איז נישט געווען בנימצא. איך האָב זיך גענומען וווּנדערן. נישט שוין זשע בלײַבט מען הונגעריק נאָך אַ מיטיק אין אַמעריקע? ווי איז דאָס געהערט געוואָרן? כ׳מיין צו זאָגן, דאָ עסט מען דאָך ווי די היישעריקן וואָס באַפֿאַלן די פֿעלדער מיט תּבֿואה און מאַכן פֿון זיי קרעפּלפֿלייש.
ווער פֿון אונדז איז נישט געווען אויף חתונות און בר־מיצוות; דאַרף איך דאָך אײַך נישט דערציילן ווי די אַמעריקאַנער געסט באַפֿאַלן דעם “שמאָרגעסבאָרד,” פּונקט ווי די זשעדנע פֿליגן, ווי דאָס וואָלט געווען די לעצטע מאָלצײַט אַרום דעם געקרייציקטנס פּסחדיקער סעודה, וווּ אַלע זײַנע געסט קוקן מיט קעלבערנע אויגן אויף זייער אויסלייזער און חלשן פֿאַר הונגער. הײַנט ליגן זיי אַלע אין דר׳ערד און באַקן בייגל.
אָבער נישט אין דעם גייט עס. עס גייט אין דעם וואָס מ׳בלײַבט הונגעריק נאָכן פֿאַרבעטן אויף אַ מיטיק. אָבער צו דער אונטערנעמונג האָט עס נישט געהאַט קיין שײַכות. מיר האָּבן פֿאַרברענגט און געשוווירן “עוויגע ליבע,” קיין מאָל נישט צו פֿאַרלירן דעם קאָנטאַקט. אַפֿילו אַז איינער פֿון אונדז וווינט אין מעקסיקע און אַ צווייטער אין טימבאַקטו — וואָס איז ערגעץ אין אַפֿריקע. דריי איך זיך ווידער אַ מאָל אויס צום שכן און פֿרעג אים:
“וואָס טוסטו גאָר אין טימבאַקטו?”
דערציילט ער מיר, אַז זינט ער איז אַוועק פֿון לאָס־אַנדזשעלעס, איז אַנשטאָט דינען אין מיליטער, האָט ער זיך אָנגעשלאָסן אין אַ פּראָגראַם וואָס רופֿט זיך “פּיס קאָר,” וווּ די יונגע־לײַט און מיידלעך באַדינען און העלפֿן די פֿעלקער צו קומען צו זיך, סײַ מעדיציניש און סײַ עקאָנאָמיש. האָט ער דאָרט חתונה געהאַט מיט אַ טימבאַקטורקע און זיך דאָרט באַזעצט. אָבער אַזוי הונגעריק ווי ער איז דאָ, זיצנדיק בײַם פּוסטן טיש, איז ער אַפֿילו אין טימבאַקטו נישט געווען.
איך דערוויס זיך, אַז איינער פֿון אונדז שרײַבט פֿאַר דער טעלעוויזיע, און איינע איז געשולט אין טעאַטער־קונסט, האָט מען מורא צו באַרעדן די גאַסטגעבערין, וועלכע איז בדרך־כּלל אַ וווילע בחורטע. אָבער זי פֿאַרמאָגט נישט קיין ברייטע האַנט. קיינער פֿון אונדז האָּט עס נישט געוווּסט; נישט חלילה, וואָס ס׳פֿעלט זיי געלט, נישט חלילה וואָס זיי נייטיקן זיך אין הילף. פֿאַרקערט, די משפּחה איז גוט אײַנגעשטעלט און זײַנען גאָר גאַסט־פֿרײַנדלעך.
די צרה איז באַשטאַנען אין גענעטישן אָפּשטאַם. ביידע קומען אַרויס פֿון קאַרגע לײַט, קמצנים; מענטשן, וואָס לײַדן פֿון אַזאַ קרענק וואָס רופֿט זיך “קאַרגאָלײַטיס.” פֿאַראַן דערויף טאַבלעטן און מעדיקאַמענטן. זעט אויס, אַז דעם טאָג וואָס מ׳האָט אונדז פֿאַרבעטן אויף מיטאָג האָבן זיי נישט אײַנגענומען דעם מעדיקאַמענט. אָבער דאָס איז נאָך נישט דער סוף. בײַם ענדיקן די שׂימחה האָט יעדערער פֿון אונדז באַקומען אַ חשבון אויפֿן בייגל מיטן קעז, און חבֿרה האָט זיך גענומען איבערקוקן.
“וואָס?” קיינער האָּט זיך נישט געוואָלט אַרויסכאַפּן מיט אַ וואָרט, בכדי נישט צו באַליידיקן די בעל־הביתטע. האָב איך באַשלאָסן אויפֿן אָרט צו פֿאַרבעטן די משפּחה קמצנים צו מײַנס אַ וועטשערע, וווּ איך האָב סערווירט ווײַן, לאָקשן מיט יויך, געבראָטענע קאַטשקעס מיט קליינע קאַרטאָפֿעלעך. צום סוף אַ טשאָקאָלאַדע־טאָרט און יעדערער האָט באַקומען אַ גלאָז טיי. נאָר וואָס דען? איך האָב יעדערן באַוויזן איין טייזעקעלע און געהייסן יעדן איינעם אײַנטונקען דאָס זעלבע טייזעקעלע אין הייסן וואַסער־גלאָז. ווען דאָס טייזעקעלע איז אַנעמיש געוואָרן, האָב איך יעדן איינעם אויסגעטיילט אַ חשבון פֿון צען דאָלאַר און פֿופֿציק סענט. אַזוי האָב איך געטענהט האָט געקאָסט יעדן איינעמס וועטשערע.
די משפּחה קאַרגלאָווסקי האָּט זיך איבערגעקוקט. זיי זײַנען געקומען מיט זייערע פֿיר קינדער, און דער חשבון איז באַשטאַנען פֿון קרובֿ צו זיבעציק דאָלאַר. זיי האָבן מיך אָנגעקוקט סקאָס:
“וואָס הייסט, מיר זײַנען דאָך געקומען אַהער אויף אַ פֿאַרבעטונג צו עסן מיט אײַך וועטשערע, און דאָ אין מיצקע דרינען אַזאַ טײַערער חשבון?”
האָב איך זיך צעלאַכט.
“איך בין נישט אַזוי זשעדנע ווי איר מיינט, אָבער דער אָנדענק פֿונעם בייגל וואָס האָּט מיך געקאָסט פֿיר דאָלאַר מיט דרײַ און פֿופֿציק סענט וועט שוין בײַ מיר בלײַבן אויף אייביק און איך וועל האָבן וואָס צו דערציילן מײַנע אייניקלעך.”
